Kurumsal tahkim, bir tahkim kurumunun önceden belirlenmiş olan kurallarının, söz konusu tahkim kurumu tarafından uygulanması esasına göre çalışmaktadır. Ad Hoc tahkim ise, kurumsal tahkim dışındaki bütün tahkim süreçlerini ifade etmektedir.
Abdülkadir Güzeloğlu &
Tarık Kurban Uluslararası niteliği haiz olan tahkim faaliyetleri, örgütlenme şemaları bakımından iki grup altında incelenebilmektedir. Bunlardan birincisi "Ad Hoc", ikincisi ise "Kurumsal Tahkimdir".
1. Ad Hoc Tahkim
Ad
Hoc tahkim usulüne göre, tahkim yargılaması tarafların kendi inisiyatifleri ile
belirlemiş oldukları yahut önceden belirlenmiş olan kurallara ya da yasalara
atıfta bulundukları kurallar çerçevesince, taraflarca yahut tarafların
yetkilendirdiği hakem veya hakem kurulunca yapılmaktadır. Ad hoc tahkim, kurumsal tahkim merkezlerinin bürokratik yapısının
tahkim yargılamasında gecikmelere neden olabilmesi, bu bürokratik yapının
"milletlerarası sermayenin"
baskısı altında kaldığına ilişkin şüphelerin olması ve bu kurumların yargılama
yapmak için ek masraflar çıkarması gibi nedenlerden ötürü uluslararası arenada
tercih edildiği belirtilmektedir. Bu husus itibariyle, bilhassa bir tarafın
devlet ya da kamu kurum veya kuruluşlarının teşkil ettiği yatırım
uyuşmazlıklarında ad hoc yargılama
yaygın şekilde tercih edilmektedir.
Ad
hoc tahkim türünü seçen taraflar, yerel tahkim düzenlemelerine tabi olmaksızın,
Birleşmiş Milletler Milletlerarası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL)
tarafından hazırlanan tahkim kurallarının uygulanmasını
kararlaştırabilmektedirler. UNCITRAL Tahkim Kuralları'nın 1. Maddesi
“Taraflar, sözleşmesel olsun olmasın,
belirli bir hukuki ilişki bakımından aralarındaki bir uyuşmazlığın UNCITRAL
Tahkim Kurallarına göre çözüme bağlanacağını kararlaştırmış bulunuyorlarsa, söz
konusu uyuşmazlıklar, taraflarca kabul edilecek değişikliklere bağlı olarak
işbu kurallara göre çözümlenir.” hükmüyle bu hususu düzenlemektedir.
2. Kurumsal
Tahkim
Uluslararası nitelik taşıyan
sözleşmelerde, taraflar henüz müzakere aşamasındayken ileride ortaya çıkması muhtemel
olan uyuşmazlıkları ve bunların çözüm yollarını gündeme getirmek istememektedirler.
Bu nedenden ötürü taraflar tahkim prosedürünün bütün yönlerini detaylı bir
şekilde düzenleyen kurallara ve tahkim prosedürünü yürütecek teknik ve idari
organizasyonlara sahip olan daimî hakem divanlarını tercih etmektedir. Uluslararası
tahkim kurumları tarafından belirlenmiş olan kuralların uygulanması seçildiği için,
ad hoc tahkim yolunun aksine, taraflarca herhangi bir usul ve kural belirlenmesine
gerek kalmamaktadır. Kurumsal tahkim yolunda yargı işlevini yürüten organ
tahkim merkezi değil, tarafların seçtiği hakemler olmaktadır. Tahkim merkezi
sadece yargılama sürecinin organizasyonunu gerçekleştirmektedir.
Bundan
öte uyuşmazlığın çözümü için kurumsal mahkeme ile çalışan hakem ve avukatlar, kuralların
söz konusu tahkim merkezleri tarafından önceden belirlenmiş olması ve uzun
süreler boyunca kullanılıyor olması nedeniyle bu kurallara tam bir hakimiyet içerisinde
olmaktadırlar. Bu husus tarafların uyuşmazlığın en adil biçimde çözülmesine
olan inançlarını ve tahkim yargılamasına olan güvenlerini artırmaktadır.
Günümüzde
uluslararası arenada hakemlik hizmeti sunmakta olan birçok kurumsal tahkim
kuruluşu bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri Milletlerarası Ticaret Odası
Tahkim Mahkemesi "ICC Arbitration Court", Yatırım İhtilaflarının
Halline Dair Uluslararası Merkez "ICSID", Spor Tahkim Mahkemesi
"CAS" ve İstanbul Tahkim Merkezi "ISTAC" olarak
sayılabilir.
Milletlerarası
Ticaret Odası Tahkim Mahkemesi "ICC
Arbitration Court"
Milletlerarası Ticaret Odası, dünyanın en büyük iş örgütüdür. ICC'nin üç ana
faaliyetinden birisi olan uyuşmazlık çözümü için, 1923 yılında Milletlerarası
Ticaret Odası Tahkim Divanı (ICC Arbitration Court) kurulmuştur.
ICC
Tahkim Mahkemesi ihtilafları doğrudan çözmemekte, sadece ICC Tahkim Kuralları
uyarınca tahkim sürecini yönetmektedir. Buna göre işin esasına girerek
uyuşmazlığın çözümünü yapan hakemler ya taraflarca bizzat yahut da tarafların
vermiş olduğu yetki ile ICC Tahkim Mahkemesi tarafından seçilmektedir.
Tarafların
ICC Tahkimi'ni tercih etmelerinin ardından işleyen süreç şu aşamalar dahilinde
özetlenebilir.
1. Tahkim Talebi
ICC Tahkim Kuralları
4. Madde uyarınca tahkime başvurmak isteyen taraf bu talebini, sekretaryaya
sunar. Bu talebin uygun olduğunu veya uyuşmazlığın etkin bir şekilde çözümüne
katkı sağlayacağını düşündüğü diğer belge veya bilgiler ile birlikte şu
hususları içermesi gerekmektedir:
·Tarafların tam adı, sıfatı, adresleri ve
diğer iletişim bilgileri,
·Tahkimde davacıyı temsil eden
kişi(lerin) tam adı, adresi ve diğer iletişim bilgileri,
·Davadaki iddia(ların) ortaya çıkmasına
sebep olan uyuşmazlığın mahiyet ve özelliklerinin tanımı ve bu taleplerin
dayandığı hususlar,
·Miktarı belirli olan taleplerin
tutarları ile birlikte talep sonuçları ve mümkün olduğunca diğer taleplerin
yaklaşık parasal değeri,
·Bütün ilgili sözleşmeler ve özellikle
tahkim sözleşmesi (veya sözleşmeleri),
·Talebin birden fazla tahkim sözleşmesine
dayanması durumunda, her bir talebin hangi tahkim sözleşmesine göre
yapıldığının belirtilmesi,
·12. ve 13. madde hükümleri uyarınca
hakemlerin sayısı ve seçilmesi ile ilgili her türlü gerekli bilgi ve görüş veya
teklifler ve ilgili maddeler uyarınca hakemin atanması,
·Tahkim yeri, uygulanacak hukuk ve
tahkimin dili ile ilgili tüm hususlar ve görüşler veya teklifler,
2. Hakemlerin Tespit Edilmesi
Tarafların
anlaşmasına göre veya bu konuda anlaşma yoksa yahut sağlanamıyorsa ICC Tahkim
Mahkemesi somut uyuşmazlığı karara bağlayacak hakemleri belirlemektedir.
3. Masraf Avanslarının
Yatırılması ICC Tahkim Kuralları
madde 4(4) hükmü uyarınca dava açan taraf, buna yönelik talebiyle birlikte talep
tarihinde yürürlükte olan Ek III (Tahkim Masrafları ve Ücretleri) ile
belirtilen dava açma masrafını yatırmaktadır.
4. Dosyanın Hakem Kuruluna Tevdi
Edilmesi
Hakem kurulunun
seçilmesinden sonra sekretarya, dosyayı hakem kuruluna tevdi etmektedir.
Dosyanın
hakem kuruluna tevdii üzerine hakem kurulu, belgelere dayanarak veya tarafların
huzurunda ve en son beyanlarını da göz önünde tutarak, görevini belirten bir "Görev Belgesi"
hazırlamaktadır.
5.Hakem Kurulunun Karar Vermesi
Hakem
kurulu görev belgesinin imzalanması tarihinden itibaren olayın esası hakkında
karar tasarısını onay için Divana sunar.
6. ICC Tahkim Divanı'nın Onayı
Hakem kurulu, kararı imzalamadan önce
taslak halinde Divan’a sunar. Divan, kararın şekline ilişkin değişiklikler yapabilir
ve hakem kurulunun karar verme özgürlüğünü etkilemeksizin, esasa ilişkin
hususlara dikkatini çekebilir. Hakem kurulu, Divan’ın şekil yönünden
onaylamadığı bir karar veremez.
Sekretarya
Divan tarafından onaylanmış ve hakemler kurulunca imzalanmış olan kararı,
tahkim masraflarının tamamının ödenmesi üzerine taraflara tebliğ eder.
Uluslararası
Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözüm Merkezi "ICSID"
ICSID
Dünya Bankası tarafından, yatırım uyuşmazlıklarından doğan yatırım
anlaşmazlıklarının çözümü için kurulmuştur. ICSID devletler ile başka devlet
vatandaşları arasında, yatırım konusunda çıkan anlaşmazlıkları çözmektedir.
Devletler milletlerarası yatırım anlaşmalarında, kendi kanunlarında ve
yatırımcılar ile imzaladıkları sözleşmelerde bu kurumun yetkisini kabul
etmektedirler.
ICSID'e
uyuşmazlık götürülebilmesi için her somut olayda tarafların anlaşma ile
ICSID'nin hakemliğini kabul etmiş olmaları gerekmektedir. Bu nedenle
uluslararası niteliği haiz yatırım uyuşmazlıklarının çok azı bu kurum
tarafından çözümlenmektedir.
ICSID
Kuralları uyarınca verilen kararlar, taraf devletlerin iç hukukunda cebri icra
kuralları uyarınca doğrudan uygulanabilir niteliktedir.
Spor
Tahkim Mahkemesi "CAS"
Spor
Tahkim Mahkemesi, "CAS", spor hukuku ile ilgili anlaşmazlıkların
halli için kurulmuş olan, uluslararası bir tahkim mahkemesidir.
Aralarında
uyuşmazlık olan tarafların CAS'a başvurabilmesi için bu konuda bir tahkim
anlaşması yapmış olmaları gerekmektedir. Olimpiyat Tüzüğü'nün 61. Maddesi, Olimpiyat
Oyunları ile ilgili her türlü anlaşmazlıkta sadece CAS'ın yetkili olduğunu
belirtmektedir. Uluslararası Olimpik Federasyonların tümü en azından bazı
anlaşmazlıklar açısından CAS'ın yargılama yetkisini kabul etmektedir.
CAS
kararlarına karşı İsviçre Federal Yüksek Mahkemesi'nde kanun yoluna
başvurulabilmektedir. CAS kararlarının temyizleri nadiren kabul edilmektedir. Kabul
edilen kararlar genellikle usul sorunlarıyla alakalı olmaktadır.
İstanbul
Tahkim Merkezi "ISTAC"
İstanbul Tahkim
Merkezi, 20.11.2014 tarihli ve 6570 sayılı İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim
Kanunu’nun, 29.11.2014 tarihli ve 29190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmesiyle kurulmuştur.
İstanbul
merkezli bir tahkim kuruluşu olan ISTAC gerek Türkiye’deki gerekse
yurtdışındaki ticari aktörler arasındaki uyuşmazlıkların çözümlenmesi için
tahkim ve arabuluculuk hizmeti sunmaktadır.
İstanbul
Tahkim Merkezi Tahkim ve Arabuluculuk Kuralları, 26 Ekim 2015 tarihinde
yürürlüğe girmiştir. ISTACTahkim Kuralları Seri Tahkim, Acil Durum Hakemi ve ad hoc
tahkimlerde hakem atanmasına ilişkin kurulları içermektedir. İstanbul Tahkim
Merkezi, Milli ve Milletlerarası Tahkim Divanları ile Sekretarya’dan oluşmaktadır.
ISTAC'ta
dava açma usulünü kısaca özetlersek, ilk olarak davayı açmak isteyen taraf
tahkim talebi (özet dilekçe) veya Dava Dilekçesi (tam dilekçe) ile birlikte
tahkim şartını Sekretarya sunmakta akabinde tahkim masrafı yatırılmaktadır.
Bunun
üzerine davalı 30 gün içerisinde Tahkim Talebine Cevabını (özet dilekçe) ve
Cevap Dilekçesi (tam dilekçe) ve delillerini Sekretarya’ya sunmaktadır.
Daha
sonra Duruşma yapılmakta, Tahkikatın sona ermesi ve
Hakem kararının Sekretarya’ya sunulması safhaları takip edilmekte ve yargılama
sonlandırılmaktadır.