? Uluslararası Çocuk Kaçırmaları: Çocuğun iadesi Prosedürü
Tarih : 23.05.2018

Uluslararası Çocuk Kaçırmaları: Çocuğun İadesi Prosedürü

Uluslararası aile hukukunda çocuğun bulunduğu ülkeden kaçırılması veya ziyaret amacıyla geçici bir süre gelmiş olmasına rağmen geri dönmesini engellenmek suretiyle alıkonulması olayları farklı milliyetlere tabi evliliklerin artması ile sıkça karşılaşılır hale gelmiştir.
25 Ekim 1980 tarihli Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Veçhelerine Dair Sözleşme (Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction) (“Sözleşme”), uluslararası aile hukukunun en hassas konusu olan çocuğun çıkarlarını korumak için düzenlenmiştir.

Yabancı devlet mahkemelerinin velayete ilişkin vermiş oldukları kararların tanınması, tenfiz edilmesi ve icraya konulmasının uzun ve zor bir süreç olması, mahkemelerinin kültürel gerekçeler ile bu hususa ilişkin kararları tanımakta yavaş ve isteksiz davranması ve bu sürede çocuğu kaçırmış olan ebeveynin kendi lehine velayet ihdas etmeye çalışması neticesinde uygulamada haksız ve istenmeyen durumlar ortaya çıkmaktadır.


Türkiye’nin 1998 yılında imzaladığı ve 1999 yılında yürürlüğe giren sözleşme bu kapsamda çocuğu, uluslararası alanda kanuna aykırı bir yer değiştirmenin zararlı etkilerinden korumayı ve çocuğun mutat ikametgâhı Devletine derhal dönüşünü güvence altına almayı amaçlamaktadır.

Merkezi Makam

Buna göre iade işlemleri her bir taraf devletçe kurulacak olan ve sözleşmenin kendisine yüklediği mükellefiyetleri yerine getirmekle görevli merkezî makamlar aracılığıyla yürütülmektedir.

Devletlerin tayin edeceği merkezi makamların aralarındaki iş birliğine dayanan bir mekanizma öngören Sözleşme bu çerçevede çocuğun acilen geri dönmesi amaçlı hızlı ve etkin bir mekanizma öngörmektedir.

Sözleşme ile merkezi makamların şu yükümlülükleri yerine getirebilmesi için bütün tedbirleri almaları öngörülmektedir.

  • Kanuna aykırı biçimde yeri değiştirilen veya alıkonan bir çocuğun bulunması,
  • Çocuk için yeni tehlikelerin veya ilgili tarafların uğrayabilecekleri zararların önlemesinin geçici önlemler alarak veya aldırarak sağlanması,
  • Çocuğun isteyerek iadesinin sağlanması veya başka bir dostane çözümün kolaylaştırılması,
  • Faydalı görülür ise, çocuğun sosyal durumuna ilişkin bilgilerin diğer devlet makamları ile paylaşılması;
  • Çocuğun geri dönmesi ve gerektiğinde, ziyaret hakkının tesisi ile fiilen kullanılması yolunda, adlî ve idarî dava açılması veya bunun teşviki;
  • Gerekirse, bir avukatın katılması dahil, adlî ve hukukî yardım sağlamak veya bunu kolaylaştırmak;
  • İdarî alanda, gerekli ve uygun ise, çocuğun tehlikesizce dönüşünü sağlamak,
  • Sözleşmenin işleyişi konusunda karşılıklı olarak birbirlerini bilgilendirmek ve uygulanmasında muhtemelen karşılaşılacak engellerin olanaklar ölçüsünde kaldırılması;

    Ülkemizde merkezi makam olarak Adalet Bakanlığı görevlendirilmiştir. Sözleşmenin uygulanmasını sağlamaya yönelik Usul ve esasları düzenleyen 5717 sayılı kanun uyarınca sözleşme yükümlülükleri mahalli Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla yerine getirilmektedir.

    Çocuğun iadesi

    Sözleşme uyarınca çocuğun geri iadesine ilişkin başvuru merkezi makamlara yapılmaktadır. Buna göre ilgili başvuru gerek çocuğun mutat ikametgâhı merkezî makamlarına, gerek herhangi bir başka Taraf Devlet merkezî makamına yapılabilmektedir.

    Sözleşme uyarınca çocuğun derhal iadesinin iadesi için bir takım şekil şartları öngörülmektedir. Bunlar;

  • Çocuğun 16 yaşını tamamlamamış olması,
  • Çocuğun kanuna aykırı olarak yer değiştirmesi veya alıkonması,
  • Başvurunun çocuğun yer değiştirmesi veya kaçırılmasından itibaren bir yıl içinde yapılması,
  • İlgili devletlerin sözleşmeye taraf olması, şartlarıdır.

  • Belirtmek gerekir ki çocuğun iadesi başvurusunun bir yıllık sürenin sona ermesinden sonra yapılması halinde dahi adlî veya idarî makamın çocuğun yeni çevresine uyum sağlamamış olması şartı ile çocuğun geri dönmesini emretmesi gerekmektedir. Çocuğun yeni çevresine uyum sağlamış olması durumunda ise taraf devletin çocuğu iade yükümlülüğü kalkmaktadır.

    Çocuğun yeni çevresine intibak etmemesi devletler tarafından, çocuğun geri dönmeyi isteyip istemediği, arkadaş çevresi edinip edinmediği, katıldığı okul ve kurslar vb. kıstaslar çerçevesinde yorumlanmaktadır.

    İade başvurusu sonrası gerekli şartların sağlandığının tespiti halinde merkezi makam yukarıda belirtilen yükümlülükleri doğrultusunda çocuğu bulmakla, çocuğun iadesini ve dostane bir çözümü kolaylaştırmakla yükümlü tutulmaktadır.

    Bu kapsamda 5717 sayılı Uygulama Kanunu Merkezi Makamın mahalli Cumhuriyet başsavcılığı aracılığı ile öncelikle çocuğun bulunduğu yerin tespiti ile menfaatlerinin korunması için kolluk ve diğer yetkili makamları görevlendirmek de dahil olmak üzere gerekli bütün tedbirleri alınması gerektiğini belirtmektedir.

    Yer tespiti ve menfaatlerinin korunmasından sonra çocuğun kendisini kaçırmış olan kişinin rızası ile iadesini veya taraflar arasında sulh yoluyla bir çözüme ulaşılması amacıyla gerekli bütün tedbirlerin alınmasını sağlanmasını ve bunun mümkün olmaması durumunda ise çocuğun iade edilip edilmeyeceği veya şahsî ilişki hakkının kullanılması konusunda bir karar verilmek üzere yetkili mahkemeye dava açılmasını öngörmektedir.

    Bu davada sadece iade ile ilgili şartların gerçekleşip gerçekleşmediği incelenmekte olup sözleşme ve 5717 sayılı Uygulama Kanunu mahkemenin velayete ilişkin bir karar vermesini yasaklamaktadır.

    Davanın açılması ile mahkeme dava sonuçlanıncaya kadar çocuğun yüksek yararının tehlikeye düşmesini engellemek için şu geçici tedbirleri almaya yetkili kılınmaktadır:

    a) Bakım ve gözetimi üzerine alan akrabalardan birine teslim.

     b) Bakım ve gözetimi üzerine alan güvenilir bir aile yanına yerleştirme.

     c) Çocuk bakımı ve yetiştirme veya benzeri resmî yahut özel kurumlara yerleştirme.

     d) Resmî veya özel bir hastaneye veya tedavi evine yahut eğitimi güç çocuklara mahsus kurumlara yerleştirme.

    Mahkemenin başvuran lehine kararı vermesine rağmen davalının çocuğu iade etmemesi halinde ise iade cebren yerine getirilmektedir.

    Uluslararası evlilik, boşanma, çocuk kaçırmaları ve Uluslararası Aile Hukuku hakkında daha fazla bilgi almak için bize info@guzeloglu.legal adresinden ulaşabilirsiniz.
    Yazar: Abdülkadir Güzeloğlu & Tarık Kurban
    İlişkili Alanlar: Uluslararası Aile Hukuku