Yabancı bir hakem kararının Türkiye’de icra kabiliyetini kazanabilmesi için ilgili kararın öncelikle mahkemeler vasıtasıyla tanınması ve tenfiz edilmesi gerekmektedir.
Türk hukukunda yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizi, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (“MÖHUK”) ve 1958 tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkında Sözleşme (“New York Sözleşmesi”) hükümleri kapsamında düzenlenmektedir.
154 ülkenin taraf olduğu 1958 tarihli New York Sözleşmesi bu bakımdan uluslararası alanda yaygın olarak uygulamaktadır.
1958 tarihli New York Sözleşmesi kapsamında hakem kararlarının tanınması ve tenfiz edilebilmesi için gerek usule ilişkin gerekse de esasa ilişkin olarak birtakım şartların yerine getirilmiş olamsı gerekmektedir. İşbu yazıda New York Sözleşmesi’nde belirtilen bu tanıma ve tenfiz şartları incelenecektir.
A. 1958 Tarihli New York Sözleşmesi’nin Uygulama Alanına İlişkin Şartlar
Yabancı bir hakem kararının Türkiye’de tanınması için öncelikle kararın, sözleşmenin uygulama alanı dahilinde bulunması gerekmektedir.
İlgili Hakem Kararının “Yabancı” Olması
New York Sözleşmesi’nin I(1) numaralı maddesinin birinci fıkrası sözleşmenin tanınması ve icrası istenen devletten başka bir devlet toprağında verilen hakem kararlarının tanınmasına ve icrasına uygulanacağını belirtmektedir. I(1) numaralı maddenin ikinci fıkrası ise sözleşmenin aynı zamanda tanınması ve icrası istenen devlette milli sayılmayan hakem kararları hakkında da uygulanacağını belirtmektedir.
Ancak New York Sözleşmesi’nin I(3) maddesi, her devletin, mütekabiliyet esası dairesinde, sözleşme hükümlerini sadece diğer bir akit devletin topraklarında verilen hakem kararlarının tanınması ve icrasına uygulanacağını beyan edebileceğini belirtmektedir. Türkiye de New York Anlaşmasını bu maddede belirtilen mütekabiliyet çekincesi ile New York Sözleşmesini onaylamıştır. Bu nedenle New York Sözleşmesi, Türkiye’de sadece anlaşmaya taraf diğer devletlerde verilen hakem kararlarının tanınması ve tenfizine ilişkin olarak uygulanmaktadır.
Uyuşmazlığın Ticari Mahiyette Olması
Bunlar yanında 1958 tarihli New York Sözleşmesi’nin yine I(3) maddesi uyarınca Türkiye, sözleşmenin uygulanmasını sadece ticari mahiyette bulunan uyuşmazlıklar bakımından uygulanacağına ilişkin çekince koymuştur. Bu nedenle New York Sözleşmesi, sadece ticari mahiyetteki işlem ve ilişkilerden doğan uyuşmazlıklarla ilgili olarak verilen hakem kararları hakkında uygulanabilmektedir.
B. 1958 Tarihli New York Sözleşmesinin V Numaralı Maddesinde Belirtilen Tanıma ve Tenfiz Şartları
1958 tarihli New York Sözleşmesi’nin V numaralı maddesi, bir yabancı hakem kararının tanınabilmesi veya tenfiz edilebilmesi için belirli şartların varlığını aramaktadır. Sınırlı olarak sayılan şartlar aşağıdaki gibidir;
1. Taraflar Arasında Geçerli Bir Tahkim Anlaması Bulunmalıdır
Tahkim yargılaması kapsamında hakemlerin yargılama yetkisi, tarafların serbest iradeleri ile aralarında çıkabilecek veya çıkan uyuşmazlıkların, devlet mahkemeleri yerine hakemler tarafından çözülmesi noktasında anlaşmalarına dayanmaktadır. Taraflar arasında geçerli bir tahkim sözleşmesinin bulunmaması halinde ise tahkim yargılamasına başvurulamamaktadır.
Bu nedenle, hakem kararının tanınması ve tenfizi için öncelikle taraflar arasında ehliyet, şekil ve esas bakımından geçerli bir tahkim sözleşmesinin bulunması gerekmektedir.
MÖHUK’un yabancı bir hakem kararının tanınması ve tenfizi talebinin reddini düzenleyen 62’nci maddesinin 1-a alt bendinde bu şart “Tahkim sözleşmesi yapılmamış veya esas sözleşmeye tahkim şartı konulmamış ise” şeklinde ifade edilmektedir.
2. Tahkim Yargılamasında Davalının Savunma Haklarının İhlal Edilmemesi Gerekmektedir.
1958 tarihli New York Sözleşmesinin V(1-b) maddesi, aleyhine hakem kararı öne sürülen tarafın hakemin tayininden veya hakemlik prosedüründen usulü dairesinde haberdar edilmemiş veya diğer bir sebep yüzünden iddia ve savunmalarını kullanma imkânı elde edememiş olmasını, tanıma ve tenfiz talebinin reddi sebebi olarak belirtmektedir.
Benzer bir tanıma ve tenfiz talebinin reddi nedeni, MÖHUK’un 62/1-d maddesi tarafından şu şekilde belirtilmektedir; “Hakkında hakem kararının tenfizi istenen taraf, hakem seçiminden usulen haberdar edilmemiş yahut iddia ve savunma imkânından yoksun bırakılmış ise”
3. Karar, Hakemlerin Yetkileri Dahilinde Verilmiş Olmalıdır.
Aralarında çıkmış veya çıkacak olan uyuşmazlıkları çözme yetkisini devlet mahkemeleri yerine, hakemlere devretmeleri tarafların kendi iradeleri ile gerçekleşmektedir. Bu nedenle hakem heyetinin uyuşmazlığa ilişkin yetki sınırlarını da tarafların iradeleri tarafından belirlenmektedir.
Bu nedenle New York Sözleşmesinin V(1-c) maddesi ile, hakem heyeti tarafından gerçekleştirilen yargılama sonucunda verilen kararın, bu sınırlarla uyumlu olmaması olması hali, tenfiz talebinin reddi sebeplerinden sayılmaktadır.
Ancak, belirtilmesi gerekmektedir ki hakem kararının tahkim sözleşmesi kapsamında bulunan meseleler hakkındaki hükümlerinin, bunlar dışında kalan hükümlerinden ayırt edilebilecek durumda olması halinde bunların tenfizi ve tanınmasının mümkün olduğu, V(1-c) hükmünde ifade edilmektedir.
MÖHUK’un 62/1-g hükmü, benzer bir tanıma ve tenfiz talebinin reddi nedenini “Hakem kararı, hakem sözleşmesinde veya şartında yer almayan bir hususa ilişkin ise veya sözleşme veya şartın sınırlarını aşıyor ise bu kısım hakkında” şeklinde düzenlemektedir.
4. Hakem Mahkemesinin Oluşumu ve Tahkim Prosedürü, Tarafların Anlaşmasına, Anlaşmada Hüküm Bulunmamaktaysa, Tahkim Yeri Hukukuna Aykırı Olmaması Gerekmektedir.
1958 tarihli New York Sözleşmesinin V(1-d) hükmü, hakem mahkemesinin teşekkülünün veya hakemlik usulünün, tarafların anlaşmasına veya taraflar arasında buna ilişkin bir anlaşmanın bulunmaması halinde veya anlaşmada buna ilişkin bir hükmün bulunmaması halinde tahkim yeri hukukuna uygun olmamasını, tanıma ve tenfiz talebinin reddi nedenleri arasında saymaktadır.
MÖHUK’un 62/1-f hükmü “Hakemlerin seçimi veya hakemlerin uyguladıkları usul, tarafların anlaşmasına, böyle bir anlaşma yok ise hakem hükmünün verildiği ülke hukukuna aykırı ise,” ifadesiyle benzer bir tanıma ve tenfiz talebinin reddi şartını düzenlemektedir.
5. Tanınması ve Tenfizi İstenen Kararın Bağlayıcı, İptal Edilmemiş veya İcrası Ertelenmemiş Nitelikte Olması Gerekmektedir.
1958 tarihli New York Sözleşmesi’nin V(1-e) maddesi “Hakem kararının taraflar için henüz mecburî olmadığı veya, bunun, verildiği memleket kanunu yahut tabi olduğu kanun yönünden yetkili bir makam tarafından iptal veya hükmünün icrasının geri bırakılmış bulunduğu” hükmü ile şartı düzenlemektedir.
Buna göre kararın bağlayıcı olmaması veya iptal edilmiş ya da icrasının askıya alınmış olması, kararın tanınması veya tenfiz edilmesine ilişkin talebin reddi nedeni olarak düzenlenmektedir.
MÖHUK’un ilgili 62/1-h hükmü, New York Sözleşmesi’nde yer alan bu ret nedeni ile benzer doğrultudaki ret sebebini “Hakem kararı tâbi olduğu veya verildiği ülke hukuku hükümlerine veya tâbi olduğu usule göre kesinleşmemiş yahut icra kabiliyeti veya bağlayıcılık kazanmamış veya verildiği yerin yetkili mercii tarafından iptal edilmiş ise” ifadeleriyle belirtmektedir.
6. Uyuşmazlık Konusu, Tanınması veya Tenfiz Edilmesi Talep Edilen Devlet Hukukuna Göre Tahkime Elverişli Olmalıdır.
1958 tarihli New York Sözleşmesi’nin V(2-a) maddesi kapsamında, ilgili uyuşmazlık konusunun, tanıma ve tenfizin talep edildiği devlet kanunları uyarınca, tahkime elverişli olmaması, tanıma ve tenfiz talebinin reddi nedenlerinden olduğu belirtilmektedir.
Bu husus, yukarıda belirtilen diğer ret nedenlerinden farklı olarak, tanıma ve tenfizin talep edildiği mahkeme tarafından re’sen dikkate alınmaktadır.
5718 sayılı MÖHUK, 62(1-c) hükmüyle benzer bir ret sebebini “Hakem kararına konu olan uyuşmazlığın Türk kanunlarına göre tahkim yoluyla çözümü mümkün değilse” ifadeleriyle düzenlemektedir.
7. Kararın, Tanınması veya Tenfiz Edilmesi Talep Edilen Devletin Kamu Düzenine Aykırı Olmaması Gerekmektedir.
New York Sözleşmesi’nin V(2-b) maddesi “Hakem kararının tanınması ve icrasının zikri geçen memleketin amme intizamı kaidelerine aykırı olması” hükmüyle ilgili ret nedenini düzenlemektedir.
Buna göre, yabancı hakem kararlarının New York Sözleşmesi kapsamında Türkiye’de tanınması ve tenfiz edilebilmesi için Türk kamu hukukuna aykırı olmamaları gerekmektedir.
MÖHUK’un ilgili 62(1-a) hükmü, benzer bir ret sebebini “Hakem kararı genel ahlâka veya kamu düzenine aykırı ise,” ifadeleriyle düzenlemektedir.
Tahkim Hukuku hakkında daha fazla bilgi almak için bize info@guzeloglu.legal adresinden ulaşabilirsiniz.